żyrandole (strona główna)

<<wstecz / dalej>>

katalog oświetlenia

...  w wyspecjalizowanych pracowniach.

W duchu dawnych wieków

Moda na rzeczy „stare” nie jest wynalazkiem naszych czasów. Przesuwa się jedynie granica, która określałaby, czy spuściznę materialną minionego okresu można uznać już za klasyczną i godną pożądania. Jeszcze w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku „zasługiwały” na to wyłącznie te przedmioty – meble, zastawy stołowe, naczynia, wyroby dekoracyjne - które powstały przed połową19. stulecia. Nie da się wszakże ukryć, że i dzisiaj stylowe wnętrze kojarzy się nam przede wszystkim z tamtymi odległymi epokami.

Oświetlenie do takich wnętrz wykonane jest zwykle z mosiądzu lub brązu, z których odlewano już w gotyku świeczniki zarówno ścienne, stojące jak i wiszące. Obok anonimowych twórców już od XVI wieku w ich projektowanie angażowali się wybitni artyści.

Jednym z najbardziej charakterystycznych w okresie renesansu w Europie, a także w Polsce był wiszący świecznik zwany meluzyną (kobieta-wąż, bohaterka romansów obdarzona czarodziejską mocą). Meluzyna przyjmowała w nim zwykle postać kobiety lub półkobiety rzeźbionej w drewnie, a jej ogon przypominał w formie splecione rogi jelenia lub daniela, w których umieszczano kolce na świece.  Z czasem zastępowały ją postacie aniołków, półrycerzy czy syren. W Polsce świeczniki z rogami były bardzo popularne w magnackich rezydencjach i szlacheckich dworach także w wieku XVII. Wówczas też pojawiły się formy kuliste w trzonie wiszącego świecznika, w które wtykano ramiona, a figurę na szczycie zastąpił płaski dwugłowy orzeł, motyw powszechny w całej Europie.

Z tej formy narodził się barokowy świecznik korpusowy, którego kariera, przetrwała do czasów współczesnych. Ze względu na miejsce pochodzenia – Niderlandy (przełom XVI i XVII w.) i północne Niemcy – nazywano go „flamandzki” i pod taką nazwą funkcjonują dziś jego repliki oraz formy stylizowane. Tradycyjnie polska nazwa to „pająk” z uwagi na charakterystyczną sylwetkę. Miał on bogato profilowany zakończony potężną kulą trzon i cienkie w porównaniu z nim esowato wygięte ramiona mocowane nad kulą na dwóch lub trzech poziomach. W II poł. XVII w. jego linię rozwinęły oparte na ornamencie roślinnym elementy ozdobne ramion i trzonu. Na lampach, które produkowano w Gdańsku, częstym zwieńczeniem trzonu był polski orzeł.

„Pająk”, niekiedy złocony, stanowił element wystroju zamków, pałaców a także dworów. Rozpiętość jego ramion, zwłaszcza w kościołach,  sięgała nawet kilku metrów. Z czasem jednak ulegała zmniejszeniu jego wielkość, zmieniał się też kształt trzonu i motywy dekoracyjne. Był on powszechniej obecny we wnętrzach mieszkalnych. Moda na żyrandole „flamandzkie” wróciła w okresie międzywojennym. W ówczesnych pracowniach rzemieślniczych powstawało bardzo wiele kopii tych lamp. Kolejny renesans przeżyły one w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku. Niezwykle popularne stały się wtedy żyrandole świecznikowe pod nazwą „Księstwo Warszawskie”. Były to lampy stylizowane na „flamandzkie”, zawsze z motywem polskiego orła.

W XVIII wieku w magnackich rezydencjach w Polsce pojawiły się świeczniki tzw. kryształowe, zmieniające się wraz z „modą”. Popularne do połowy 19. stulecia odżyły w latach międzywojennych. Jedne z nich z nich wzorowane były częściowo na mosiężnym „pająku”. Wyróżniała je szklana dekoracja stanowiąca wykończenie dołu, w formie groszków, kulek, gruszek i winogron. Innym typem takiego żyrandola był również wytwarzany w Polsce „świecznik Marii-Teresy”, który nie posiadał centralnego trzonu, ponieważ jego konstrukcję tworzył gruszkowaty stelaż-klatka. Był on niemal niewidoczny pod rozwieszonymi, płasko szlifowanymi szkłami w kształcie rozetek, gwiazdek, dębowych liści i sterczących obelisków. Jeszcze inaczej wyglądały świeczniki z posrebrzanego żelaza, o dekoracyjnych ramionach, z których spływały wisiory i gwiazdki ze szlifowanego szkła. Zawieszano je w magnackich rezydencjach w zespołach, po dwa, trzy a nawet pięć. W końcu 18. stulecia z kolei powstawały świeczniki-fontanny, w których najważniejszy był cyzelowany zwykle w mosiądzu (czasem złoconym) stelaż. Szklane sopelki i perełki stanowiły jedynie dekorację uzupełniającą. Prawdopodobnie to wówczas, ponieważ świeczniki szklane importowano także z Francji, przyjęła się nazwa żyrandol.

  Bardzo znanym typem żyrandola, do którego nawiązuje się w lampach do dziś, jest lampa węgierska. W Polsce pojawiła się ona prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku. Jej  charakterystyczną cechą była duża profilowana misa przypominająca kształtem liść dębowy lub muszlę, w której brzeg wetknięte są ramiona (6, 8 lub 12) zdobione roślinnym ornamentem. Misa zwieszała się na czterech łańcuchach a do jej środka przymocowana była jako element dekoracyjny kolumienka zwykle zakończona kielichem kwiatu."
                                                                                                /wyjątki z artykułu zamieszczonego w miesięczniku Światło autorka: Jolanta Tubielewicz/